บทสวดนิลกัณฐธารณี หรือ มหากรุณาธารณีนี้ เป็นบทสวดสำหรับบูชาพระอวโลกิเตศวร (กวนอิม) ที่แพร่หลายบริเวณ อินเดียเหนือ เนปาล ทิเบต จีน ญี่ปุ่น เกาหลี ซึ่ง บทนิลกัณฐธารณี หรือ มหากรุณาธารณี เป็นบทสวด ของพระอวโลกิเตศวรปางพันหัตถ์พันเนตร
คำแปลของ “อวโลกิเตศวร” โดยรูปศัพท์มาจากคำสันสกฤต แยกออกได้เป็น 3 คำ คือ “อว” แปลว่า “ลงมา” / “โลกิตะ” แปลว่า “มองโลก” / “อิศวร” แปลว่า “ผู้เป็นเจ้า” รวมแล้วแปลว่า พระผู้เป็นเจ้าที่ลงมาเพื่อเฝ้ามองโลก ชื่อของบทสวดนี้อีกชื่อคือ พันกรพันเนตร ซึ่งก็คือ พระผู้เป็นเจ้าที่ใช้สายตานับไม่ถ้วนคอยสอดส่องสรรพสัตว์ทั้งหลาย โดยมีมือนับไม่ถ้วนไว้คอยช่วยเหลือ
“อิศวร” ในนามของพระอวโลกิเตศวร นั้นยังพ้องกับในเนื้อหาของ นิลกัณฐธารณี ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับพระอิศวร และ พระนารายณ์ ในศาสนาพราหมณ์ หลายประการ โดย
เกี่ยวกับพระอิศวร เช่น นีลกัณฐ แปลว่า คอสีนิล ซึ่งตรงกับลักษณะของพระอิศวร ใน ศาสนาพราหมณ์ นอกจากนี้ยังการกล่าวถึง คุณแห่งพระอวโลกิเตศวรไว้ว่า ราคะวิษวินาศนะ เทวษวิษวินาศนะ โมหวิษวินาศนะ แปลว่า ผู้ทำลายความใคร่ ผู้ทำลายความโกรธ ผู้ทำลายความหลง โดยทั้งสามอย่างเปรียบดั่งพิษที่พระอิศวร ดื่มกินเข้าไปจนคอท่านเป็นสีนิล
เกี่ยวกับพระนารายณ์ เช่น ในบทสวดกล่าวว่า
เป็น พระโพธิสัตว์ผู้ถือสังข์และจักร
เป็น วราหมุขายะ (มีพระเศียรเป็นหมู ใน วราหาวตาร อวตารปางนี้ อยู่ในโลกยุคที่ 1 พระวิษณุทรงอวตารเป็นหมูป่า (วราห์) เพื่อปราบปรามยักษ์ ผู้มีนามว่า “หิรัณยากษะ”)
เป็น นรสิงหมุขายะ (มีพระเศียรเป็นสิงห์ ใน นรสิงหาวตาร อวตารปางที่สี่ของพระนารายณ์)
นอกจากนี้ ในศาสนาพุทธนิกายเซน ในญี่ปุ่น ที่แม้ไม่ค่อยจะสวดมนต์มากมายนัก ก็ยังกำหนดให้ บทสวดนิลกัณฐธารณี หรือ มหากรุณาธารณี เป็นบททำวัตรของ ศาสนาพุทธนิกายเซนในญี่ปุ่นอีกด้วย
สำหรับบทสวดนิลกัณฐธารณี นี้ ได้มีพระภิกษุชาวญี่ปุ่น ท่าน Daisetsu Teitaro Suzuki ได้แปลเป็นภาษาอังกฤษไว้ดังนี้
Adoration to the Triple Treasure!
Adoration to Avalokiteśvara the Bodhisattva-Mahāsattva who is the great compassionate one!
Om, to the one who performs a leap beyond all fears!
Having adored him, may I enter into the heart of the blue-necked one known as the noble adorable Avalokiteśvara! It means the completing of all meaning, it is pure, it is that which makes all beings victorious and cleanses the path of existence.
Thus:
Om, the seer, the world-transcending one!
O Hari the Mahābodhisattva!
All, all!
Defilement, defilement!
The earth, the earth!
It is the heart.
Do, do the work!
Hold fast, hold fast! O great victor!
Hold on, hold on! I hold on.
To Indra the creator!
Move, move, my defilement-free seal!
Come, come!
Hear, hear!
A joy springs up in me!
Speak, speak! Directing!
Hulu, hulu, mala, hulu, hulu, hile!
Sara, sara! siri, siri! suru, suru!
Be awakened, be awakened!
Have awakened, have awakened!
O merciful one, blue-necked one!
Of daring ones, to the joyous, hail!
To the successful one, hail!
To the great successful one, hail!
To the one who has attained master in the discipline, hail!
To the blue-necked one, hail!
To the boar-faced one, hail!
To the one with a lion’s head and face, hail!
To the one who holds a weapon in his hand, hail!
To the one who holds a wheel in his hand, hail!
To the one who holds a lotus in his hand, hail!
To the blue-necked far-causing one, hail!
To the beneficient one referred to in this Dhāraṇī beginning with “Namaḥ,” hail!
Adoration to the Triple Treasure!
Adoration to Avalokiteśvara!
Hail!
May these [prayers] be successful!
To this magical formula, hail!
ในคัมภีร์ระบุว่า ผู้ที่เลื่อมใสถวายสักการะต่อพระอวโลกิเตศวรอยู่เป็นเนืองนิตย์ ตั้งใจสวดสรรเสริญพระนาม ย่อมจะถึงพร้อมในกุศลทั้งปวง สามารถยังวิบากกรรมอันมิมีประมาณให้สิ้นสูญ ครั้นเมื่อวายชนม์จะไปอุบัติ ณ สุขาวดีโลกธาตุแห่งองค์พระอมิตาภพุทธเจ้า
